Geschreven door Anniek

Elke dinsdag hebben we een workshop van Willie, een Guatemalteek met een uitgebreid
levensverhaal. Hij weet veel over zowel de recente als de vroege geschiedenis van het land. Vandaag begint hij een beetje ontmoedigend, met de mededeling: 'deze workshop is nogal saai.'
Maar gelukkig blijkt niets minder waar, ondanks mijn matige vermogen om de volledige impact van een geschiedenisverhaal te kunnen begrijpen en bevatten.

5.1 Maya's
Vorige week vertelde Willie over verschillende inheemse volkeren, waaronder de Maya's, zoals
zij in Guatemala leefden, lang vóór de invasie van de Spanjaarden. Hij maakte ons duidelijk dat
zij onder elkaar veel competitie om pracht en praal voerden en daardoor helaas (ook) niet heilig
waren als het ging om vrede en medeleven ('The bad part of the Mayans,' aldus Willie). Daarnaast vertelde hij over de prachtstructuur van de Maya-kalender, die we na afloop van de workshop een klein beetje begonnen te begrijpen. Een filmpje hierover is te zien op https://www.youtube.com/watch?v=5rijwHwOy8g

5.2 De Spanjaarden: kolonisatie of invasie?
Vandaag gaat de workshop over de komst van de Spanjaarden en over hun invloed op de
inheemse bevolking. Zoals ik ooit op de basisschool heb geleerd, bereikte Columbus in 1492
midden-Amerika, denkende dat hij India had bereikt. Daar hield mijn voorkennis algauw weer op.
De volkeren die hij aantrof, noemde hij Maya's, gezien het gegeven dat 'Maya' de naam is van de
moeder van de Indiase Boeddha. Er zijn tekeningen van olifanten gevonden, die erop wijzen dat
de Spanjaarden lange tijd dachten in India te verkeren.
Vóór de komst van de Spanjaarden woonden deze volkeren in kleine gemeenschappen. Antropologen zijn nog steeds in discussie over de namen die zij toen droegen.

5.3 Invasie
Columbus kwam voor kruiden, in tegenstelling tot Hernán Cortéz, die er 25 jaar later goud kwam zoeken, zonder succes. De winst moest dus vanuit een andere bronnen worden gehaald. Er werd niet op vriendschappelijke manier naar contact met de volkeren gezocht, want de vreemde gebruiken, rituelen en taal werden als duivels bestempeld. Willie vertelt hoe de Spanjaarden, slechts 200 man sterk, stuk voor stuk delen van Guatemala tot zich namen: zij hadden een volk uit Mexico meegekregen en begonnen hun strooptocht hier in Quetzaltenango, waar de K'iche' en de Mam met elkaar in conflict waren; een zwakke plek. Het gebruik van buskruit joeg beide volkeren doodsangst aan en zij hadden hier amper verweer tegen.

5.4 Guatemala op z'n kop
De Maya's moesten nu Spaans gaan spreken, in God geloven en zich houden aan de Europese
jaartelling en indeling van de jaargetijden: eerst bestond hier geen 23 november en zou ik onderzoeken op wat voor dag ik volgens de Maya-kalender jarig zou zijn (wat ik nog steeds wel wil gaan doen). Vrijwel alles wat de inheemsen eigen was, werd verbrand of anderszins vernietigd.
Later kwamen er ook Amerikanen, Engelsen en Duitsers het land verder in stukjes opdelen. Het resultaat daarvan is dat er in dit land gewogen en gemeten wordt in kilo's, libras, meters, inches en miles.
Willie laat ons de kaart van Guatemala zien en wijst aan: de naam Quetzaltenango is Mexicaans, Santa Cruz is Spaans en er is hier zelfs een stadje dat Livingstone heet; dat ontstond toen de Engelsen hier hun intrek namen. Zo zijn vrijwel alle steden opnieuw benoemd en rest er amper authenticiteit voor het gros van de mensen dat hier woont.

5.5 De Spanjaarden settelen: vermenging van volkeren
Antigua, een mooi stadje hier een paar uur rijden vandaan, werd de eerste Spaanse stad. De Spanjaarden, vrijwel allemaal mannen natuurlijk, zochten allemaal een vrouw uit en de inmenging begon. Hun kinderen werden Mestizos genoemd. De inheemse bevolking werd 'Indo' genoemd, een benaming die algauw een racistische lading met zich meenam. De Spaanse families deelden samen alle rijkdom van het land, de inheemsen hadden geen rechten. Nog steeds is het zo dat ongeveer vijftien families bezit hebben over vrijwel heel Guatemala.

5.6 Onafhankelijkheid
De Spanjaarden vonden geen goud en begonnen met het exporteren van hout, groente en fruit.
Aan de kust hadden zij te weinig Maya's tot hun beschikking. Daarom namen zij slaven uit Afrika
mee. In het noorden van Guatemala kom je dan ook opeens zwarte mensen tegen.
Van 1524 tot 1821 betaalden de Spanjaarden belasting aan het Spaanse Rijk. Op 15 september 1821 besloten zij hiermee te stoppen: de Dag van de Onafhankelijkheid was een feit. Deze dag is tot heden een feestdag in Guatemala, maar eigenlijk alleen voor de elite. De bevolking weet niet goed waar deze dag voor staat en drinkt de hele dag goedkoop bier. Willie geeft aan dat het voor hem geen feestdag is; hij wordt er eerder een beetje triest van. Volgende week mag ik kiezen of ik meevier (=drink) of dat ik toekijk met een vleugje melancholie. Het zal wel een combinatie van deze twee worden.

5.7Nog meer exotische invloeden
In 1902 was er een rijke Spanjaard die weg was van Griekenland, met het resultaat dat er nu nabootsingen van Griekse zuilen in Parque Central staan en er theaters in Griekse stijl bestaan. Waar is Guatemala?!

5.8 Recente geschiedenis: Guerillastrijders
Zo duurde de chaos en verdeeldheid voort, met af en toe een president die niet militaristisch was ingesteld en iets van het land wilde maken. Die werd dan helaas vroeg of laat weer afgezet door een of andere dictator.
Rond de 1980 begonnen arbeiders zich te verenigen teneinde een revolutie te bewerkstelligen: de guerillastrijders waren geboren. Willie heeft zich bij deze groep gevoegd. Hij heeft niet gevochten maar gerecruteerd. Jarenlang hebben verschillende groeperingen in de jungle en in de bergen gewoond, getraind en gevochten. Uiteindelijk gingen deze groepen fuseren en werd de overheid bang. Hun antwoord was: terugvechten. In eerste instantie was het geweld puur gericht op de strijders. Daarna waren ook sympathisanten van de strijders het haasje. En uiteindelijk strandde het land in burgeroorlog, waarbij de overheid genocide pleegde: alle mensen die 'Indo' genoemd konden worden, waren hun leven niet meer zeker. Willie vertelt hoe honderden mensen tegelijk in grote gebouwen werden opgesloten, waarna het gebouw in brand werd gestoken, en hoe de foetussen uit zwangere vrouwen werden gesneden.

5.9 Einde van de burgeroorlog
In 1996 werd deze oorlog beëindigd en de boeren kregen voorzichtig beschikking tot eigen stukjes land. De guerillastrijders kwamen na vele jaren uit de jungle en stichtten een eigen community, genaamd Santa Anita. Hier leerden zij koffie verbouwen (een product dat overigens afkomstig is van Afrika). Zij kunnen zichzelf goed onderhouden. Willie heeft nooit in die community gewoond; hij was naar de VS gevlucht. Hij heeft zijn kameraden later wel opgezocht, maar heeft zich gedistancieerd omdat hij merkte dat er zich intern veel geweld en problemen voordoen, doordat deze mensen nooit hun traumatische ervaringen hebben kunnen verwerken.

Willie geeft aan dat Santa Anita een beroemde plek is geworden vanwege haar verleden en
koffieteelt. Regelmatig hebben zij gelden ontvangen, maar dat pakt volgens hem niet goed uit,
doordat er zoveel problematiek speelt. Al is er geld voor therapie; het is een enorm taboe in Guatemala.
En bovendien is er in dit land geen therapeut te bekennen.